انواع سکه در ایران

تاریخچه سکه دوران قاجار

سکه به قطعات فلزی با وزن و عیار مشخص گفته می شود که نشان رسمی حکومت زمان روی آن نگاشته شده است. این ابزار مبادلاتی ممکن است از جنس طلا، نقره و آلیاژهایی مانند مس و برنز باشد.

آنچه در مورد پیدایش سکه کاملا بر ما آشکار است این است که بشر به دلیل نیاز به ابزاری برای مبادلات کالا به خلق واحد پولی همچون سکه روی آورده است.

این ابزار معاملاتی در طول تاریخ ایران تحت تاثیر شرایط اقتصادی و شکل گیری حکومت های مختلف تحولات گسترده ای داشته است.

یکی از این دوران های عطف در رونق این واحد پولی دوران قاجاریه است.بر مبنای مسکوکاتی که در گنجینه های موزه ملی از زمان قاجار وجود دارد، می توان به شواهد تاریخی زیادی دست یافت.

سکه قدیمی ایران

نشان ها و تصاویر حک شده بر روی این سکه ها علاوه بر اطلاعات مالی مربوط به گذشته ایران، در مورد شرایط سیاسی،اقتصادی و اجتماعی این دورانها شواهدی در دل خود دارند.

انواع پول فلزی دوران قاجاریه از کوچکترین واحد شاهی شروع شده و به نیم قرانی، یک قرانی، دو قرانی و پنج قرانی می رسد.

البته انواع ارزشمندتر با بهای ۱۰ قرانی و ۲۰ قرانی (اشرفی) هم وجود داشت که از جنس طلای ۲۲ عیار بود. البته از زمان ناصر الدین شاه تا دوره احمد شاه قاجار چاپ اسکناس و دو قرانی و پنج قرانی طلا نیز متداول شد.

این انواع اغلب برای دادن انعام یا عیدی استفاده می شد.یکی از نکات جالب پول فلزی آن دوران منقوش بودن آنها به تصویر و نام پادشاهان زمان است. در طول دوران قاجار به استثنای دوران فتحعلی شاه، از زمان حکومت ناصر الدین شاه حک شدن تصاویر انسانی متداول شد.

در این مدل قطعات فلزی پولی تصویر شاه قاجار با لباس رسمی و ریش و سبیل و تشریفات تاج پادشاهی بر سر، در میان دو رشته گیاه روی سکه ها به چشم می خورد.

در حالی که در بالای آن نام شاه قاجار و زیر پاپیون رشته های گل زمان ضرب به تاریخ قمری ثبت شده است. در زمان پادشاهی محمد علی شاه، مظفرالدین شاه و احمد شاه سکه های عکس دار و خطی ضرب می شد.

ثبت تاریخچه تحولات دوران های تاریخی

تحولات جوامع قاجاری را می توان از روی شکل ظاهری مدال ها و پول این دوران و عیار آنها تشخیص داد. در اوایل حکومت قاجار که طلا کم بود، مردم برای گذران زندگی از فلوس استفاده می کردند.

فلوس از کلمه یونانی بیزانس فولیس گرفته شده و جنسش مس بود. البته فلوس با نام های دیگری مانند قازبیک، پشیز و پول سیاه هم خوانده می شد. در مقابل به سکه های نقره، پول سفید و به انواع طلا، پول زرد و به انواع مسی که به مرور سیاه می شد پول سیاه می گفتند.

سکه قدیمی دوران پهلوی

از سال ۱۳۰۵ با روی کار آمدن رضاشاه پهلوی تا زمان انقلاب، انواع پول پهلوی جایگزین سکه های قاجار با واحد تومان شد. در ساخت این ابزار معاملات از طلای ۲۲ عیار استفاده می شد.

در دوران پهلوی انواع مختلفی از سکه رایج شد که در ابتدا تصویر سه رخ رضاشاه با کلاه پهلوی بر آنها حک شده بود. اولین آن طلای یک پهلوی با وزن ۸.۱۳ گرم است که پس از سپری شدن ۲۵۰۰ سال با وزن مشابه دریک هخامنشی در تاریخ ۱۳۱۰ خورشیدی پدید آمد.

این واحد ارزشی در طول سال ها به طور منظم ضرب شد. ۱۰ پهلوی یکی دیگر از نمونه هایی است که به مناسبت پنجاهمین سالگرد تاسیس سلسله پهلوی ضرب شد.

روی این واحدها جلوه ای از چهره های رضاشاه و محمد رضا شاه حک شده است. در پشت این واحدهای طلا که در سال ۱۳۵۵ ظهور پیدا کرد به همین مناسبت تاج پهلوی نقش بسته است. سکه ده شاهی یا ۵۰ دیناری یکی دیگر از واحدهای پولی ضرب شده در سال ۱۳۴۷ خورشیدی است.

سکه های پهلوی دوران محمد رضاشاه

در دوران محمدرضا شاه سکه های ربع، نیم، یک، دو پنج و ده پهلوی تا سال ۱۳۵۸ ضرب می شد. نمونه های این دوران را می توان در دو نوع تصویری و خطی تقسیم بندی کرد.

سکه‌های پهلوی خطی در قطعه های نیم و یک طراحی و توزیع شده اند. طرح پشت این نمونه ها به جز برخی انواع یادبود، همچنان طرح سکه های رضا شاه بود و تنها تاریخ شان تغییر کرده بود.

بر روی این نمونه ها عنوان  محمد رضا شاه پهلوی خودنمایی می کند. سکه های تصویری این دوران در قالب قطعات ربع تا ده ضرب شده و تا پایان حکومت پهلوی ثابت بود. تنها دو سکه نیم و یک در دو نوع برجسته و مسطح ضرب شدند.

سکه طلا یادبود فرح پهلوی نیز از نمونه های برجسته ضرب شده به سفارش موسسه اعتباری دانشگاه در دهه ۴۰ خورشیدی بود. در نهایت نمونه فاخر دیگر مربوط به یادبود جشن ۲۵۰۰ سالگی بنیان گذاری شاهنشاهی در سال ۱۳۵۰ ایران بود.

به طور کلی نمونه های طلای بارز دوران پهلوی شامل یک ،دو و پنج پهلوی است که دارای نقش تاج شاهنشاهی و بلوط و زیتون در دو طرف هستند.

همچنین در پشت آنها نقش شیر و خورشید مشاهده می شود که از این لحاظ به نمونه های قاجار شباهت دارند. به ویژه در پنج پهلوی که از نایاب ترین سکه های خطی زمان پهلوی محسوب می شود.